Nodüller ve polipler ses
tellerinin orta bölümünde oluşan ve en sık görülen, iyi huylu (benign) oluşumlardır. Olgun nodüller, ses telleri
üzerinde oluşmuş nasıra benzemekte ve çoğunlukla her iki ses telinde görülmektedir.
Polipler, nodüllere göre içi sıvı dolu oluşumlardır. Görünmez kan damarları
tarafından beslenebilir. Boğuk ses (hoarseness), zorlamalı ses (effortful
voice) ve çabuk yorulma hem nodül hem polip için tipik olan belirtilerdir.
Neden
Hem nodül hem de polip konuşma
yada şarkı söyleme sırasında oluşan ses teli travmasına bağlı olarak
oluşmaktadır. Nodül yada polip
oluşmasının temel nedeni, ses tellerinin orta noktası, ses üretimi
sırasında çok fazla titreşime girmesidir.
Sigara ve alkol kullanımı, kafein, alerji, gastrik reflü, zararlı kimyasallara
maruz kalma gibi faktörler de nodül ve polip oluşumunda etkili olmaktadır.
Sağaltım
Nodül sağaltımında ses terapisi
sağaltımın ilk aşamasını oluşturmaktadır. Vokal hijyen önerilerine ek olarak
rezonans ses terapisi , ses işlev alıştırmaları (vocal function exercises),
accent yöntemi, güvenli ses terapisi (confidential voice therapy), biofeedback
yada ikinci bölümde anlatılacak olan diğer yöntemler kullanılabilir.
Bazı vakalarda ses terapisinden
sonra ses daha iyi hale gelmekte; ancak hala normale dönmemiş olabilmektedir.
Bu tür durumlarda hastanın doktoru ile laringeal mikro-cerrahi ve yararları
hakkında konuşması gerekebilir.
Polip sağaltımında nodülde olduğu
gibi ses terapisi sağaltımın ilk aşamasını oluşturmaktadır. Bazı durumlarda
önce ameliyat ve ardından ses terapisi önerilmektedir. Nodüller için uygulanan
ses tearpisi yöntemleri polipler için de uygulanmaktadır.
Kistler
Tanım
Ses tellerinde oluşan kistler,
vücudun herhangi bir yerinde oluşan kistlerle aynıdır. İçi sıvı dolu ve deri
tarafından sarmalanmış keseler (sacs) halindedirler. Tek taraflı kistler ses
tellerinin en fazla titreşime giren orta bölgesinde görülürler. Diğer ses
telinde buna karşılık olarak “reactive swelling” oluşur. Doktorlar standart bir
muayene sırasında kistleri nodül, polip gibi benzer görünüm sergileyen
oluşumlardan ayırt edebilirler. Kesin teşhis kist ameliyat ile alındığı ve
incelendiği zaman konabilir.
Neden
Ses teli kistlerinin gerçek
nedeni tam olarak bilinmemektedir. Ses tellerinin en çok titreşime giren orta
noktasında oluşmasından dolayı ses kullanımının oluşumunda etkili olduğu
düşünülmektedir.
Sağaltım
Kistlerin sağaltımı sadece ses
terapisi ile mümkün olmamaktadır. Buna rağmen ses terapisi iki sebepten dolayı
sağaltımda ilk olarak tercih edilen yöntemdir. İlk olarak, kistlerin etrafı
şiştir ve diğer ses teli de tepki olarak şiş durumdadır. Ses terapisi şişliği
ve belirtileri azaltmak için kullanılmaktadır. İkinci olarak ses terapisi
sonuçları doğru tanılamaya yardımcı olmaktadır: Eğer lezyon ses terapisi ile
ortadan kalkıyorsa kist değil demektir. Ama eğer gitmiyorsa, o zaman o bir
kisttir ve cerrahi müdahale ile alınması gerekiyor demektir.
Polipoid Dejenerasyon
Tanım
Reinke ödemi olarak da bilinen
polipoid dejenerasyon, poliplerden farklı bir görünüme sahiptir. Polipler tek
yada çift taraflı olarak ses tellerinin orta bölgesinde görülen belirgin
lezyonlardır. Polipoid dejenerasyon ise ses telleri boyunca görülen balon gibi
şişliklerdir. Aşırı düşük perdeden (özellikle bayanlarda) konuşma belirtisidir.
Neden
Sesini fazla kullanan ve sigara,
kimyasallar, gastrik reflüsü olan kişilerde görülmektedir. Ayrıca aşırı alkol
kullanımı da polipoid dejenerasyon oluşumunda önemli bir faktördür.
Sağaltım
Sağaltım hastanın ihtiyacına ve
sorunun dercesine göre yapılmaktadır. Eğer şişlik hava yolunu kapayacak düzeyde
ise o zaman cerrahi müdahale gerekmektedir. Eğer şişlik hafifse o zaman ilk
önce ses terapisi tercih edilmektedir. Ses terapisi, şişliğin giderilmesinde ve
belirtilerin azaltılmasında yeterli olmaktadır.
Hemoraj
Tanım
Ses telleri dokusunun içinde olan
kanamalardır. Küçük damar çatlakları bazen zayıf, görünmez varislere yol
açmaktadır. Daha geniş kanamalar, kanın dokunun içini doldurmasına neden
olmaktadır.
Neden
Ses tellerinde hemoraj oluşum
nedenlerinden biri aşırı yüksek ses kullanımı, örneğin bağırmak. Diğer sesi
kötü kullanım koşulları ses tellerinde damar çatlamalarına neden olabilir.
Bazen görünmeyen damarlar ses teli lezyonlarını beslemekte ve lezyonların orada
kalmasına neden olmaktadır. Bu durum poliplerde ve bazı kanseröz dokularda
görülmektedir.
Sağaltım
Ses teli hemorajinin tedavisi
oluş nedenine göre değişmektedir. Eğer kanama yeni ve yaygın ise, birkaç gün
yada birkaç hafta tamamen ses istirahati sağaltımda kullanılacak seçeneklerden
biridir. Avrupa ve ABD’de çoğunlukla kanın emilmesi (blodd absorption) ilaç
tedavisi de düzenlenmektedir. Hastalardan kan inceltici ilaçları ve alkol
kullanmamaları istenmektedir. Kan damarlarının belirgin yada lezyonun kanseröz
yada iyi huylu olduğu durumlarda, lezyonu
ortadan kaldırmak ve kan damarlarını yakmak (cauterize) için cerrahi müdahele
gerçekleştirilmektedir.
Sulkus Vokalis
Tanım
Sulkusun sözlük anlamı oluktur. Ses
teli sulkusu, ses teli dokusu boyunca görülen oluklardır denebilir. Çoğu
klinisyen sulkus vokalis terimini, ses teli üzerindeki herhangi bir oluk için
kullanmaktadır. Bazı klinisyenler ise ses teli üzerindeki oluk ve sulkus
tiplerini ayırmaktadır. Fizyolojik sulkus, ses telinin önünden arkasına kadar
uzanan derin olmayan oluklardır. Birçok insanda görülmektedir ve herhangi bir
ses bozukluğuna da neden olmamaktadır. Sulkus verjetür, daha derin oluklardır
ve bazı ses bozukluğu belirtileri verebilir. Esas sulkus vokalis ise ses teli
dokusunda görülen, kas dokuya kadar inen derin oluklardır. Ciddi ses
bozukluğuna neden olmaktadır. Genel sulkus belirtileri güçsüzlük, yorgunluk ve
tiz yada örtük (veiled) sestir.
Neden
Ses teli sulkusunun nedenine
ilişkin tartışmalar devam etmektedir. Bazı vakalarda, kist alındığı durumlarda
görülmektedir. Diğer vakalarda ise doğuştan olabilmektedir.
Sağaltım
Ses terapisi bazı belirtilerin
ortadan kalkmasına yardımcı olsa da tamamen ortadan kaldırmamaktadır. Bu tür
durumlarda cerrahi müdahale gerekebilir. Sulkusun çeşidine göre uygulanacak
olan cerrahi yöntem de değişmektedir. Cerrahi girişim sonucunda belirtiler
tamamen ortadan kalkabileceği gibi kısmi olarak da belirtiklerde düzelme
görülebilir.
Yaylanma (Bowing)
Tanım
Yaylanmış ses telleri, önden ve
arkadan birbirine bağlanmış iki yay gibi görünmektedir. Ses tellerinin ön ve
arka bölümleri birleşmiş; ama ses tellerinin orta bölümü ise açık durumdadır.
Belirtileri ise güçsüz ses ve yorgunluktur.
Neden
Yaylanmanın başlıca nedeni
gırtlağın yaşlanmasıdır. Buna rağmen, yaylanmanın genç hastalarda da
görülmektedir. Bazı vakalarda gizli sinir hasarlarından kaynaklanmaktadır.
Sonuç olarak ses tellerinin orta hatta kapanması engellenmekte ve zaman
içerisinde ses tellerinin kapanmasını sağlayan kasta güçsüzlük görülmektedir. Özellikle
genç yetişkinlerde görülen yaylanmanın sebebinin aşırı kas kullanımı olduğu
düşünülmektedir.
Sağaltım
Yaylanmanın sağaltımında ilk
tercihen edilen yöntem ses terapisidir. Amaç, ses tellerine gezersiz yaptırmak
ve onları şişirerek (bulk) sesleme (fonasyon) sırasında en iyi kapanmayı
sağlamaktır. Terapi ile ses tellerinin tam kapanmamasından dolayı durumu
kompanse edebilmek için kullanılan diğer kas gruplarının da kullanımı
azaltılmaktadır. Ses işlev alıştırmaları, zorlayıcı alıştırmalar (pushing
exercises), Lee Silverman Ses Sağaltımı, Rezonans ses terapisi yada accent
yöntemi (2. bölüm) kullanılabilecek ses terapisi yöntemleridir. Yaylanmanın
ciddi olduğu yada hastanın bilişsel düzeyinin yeterli olmadığı durumlarda ses
tellerine madde enjekte edilerek ses tellerinin şişirilerek kapanma
sağlanabilir.
Granülomlar
Tanım
Granülomlar gırtlakta oluşan
damarlı dokulardır. Çoğunlukla ses tellerinin arka kısmında vokal proses denen
bölgede oluşurlar. Bazı vakalarda, tek taraflı oluşan granüloma tepki olarak
diğer ses telinin vokal prosesinde ülserleşmiş doku oluşmaktadır. Bu durumu
tencere-kapak uyumuna benzetebiliriz.
Neden
Pek çok granülom, mide asidinin gırtlağın arka bölümünü tahriş
etmesi sonucu oluşmaktadır. Ayrıca granülomlar ameliyat sırasında hava yoluna
tüp takılması sırasında, amleliyat sonrasında uzun süre hava yolunda tüpün
takılı kalması, tüberkiloz, yada HIV+ gibi hastalıklara bağlı olarak da
oluşabilmektedir. Düşük perdede ses üretimi ve gırtlağın arka bölümünün aşırı
kullanımının da granüloma sebep olduğu düşünülmektedir.
Sağaltım
Sağaltımın en önemli bölümünü,
hastada böyle bir öykünün varlığından emin olunmasa bile, gastrik reflü
tedavisi oluşturmaktadır. Bu tedavide ilaç ve diyet listesi kullanılmaktadır.
Eğer lezyon çok büyükse ve ilaç tedavisine yanıt alınamıyorsa mikro-cerrahi
yada ses terapisi yada her ikisi birlikte yapılabilir. Granülomlar yeniden
oluşabileceği için tedavi yeniden oluşuma sebep olacak faktörleri azaltmak için
çok yönlü tutulmalıdır (gastrik reflü tedavisinin sürdürülmesi, ses kullanım
alışkanlıklarının değiştirilmesi).
Ses Teli Felci
Tanım
Ses teli felci, ses tellerine
giden bir yada birkaç sinirin zayıf çalışması ve ses tellerinin hareket
edememesi yada normale dönememesi durumudur. Bir çok durumda, ses telleri ya
tam olarak yada hiç kapanamamaktadır. Aynı zamanda ses telleri ince tonda
sesleri üretmek için gerektiği gibi uzayamamaktadır. Çok nadir olarak ses
tellerinin açılmadığı görülmektedir. Bu durumda hastanın solunumu
zorlaşmaktadır.
Neden
Ses teli felcinin nedeni pek çok
şeye bağlı olabilir. En sık rastlanılan sebep viraldir: Hasta grip yada üst
solunum yolu enfeksiyonu ve buna bağlı olarak larenjit geçirir ve eskiye dönüş
olmaz. Diğer sebepler ise cerrahi girişimler (göğüs, boyun yada omuz), kalp sorunları
ve nadiren tümör yada beyin hasarlarıdır.
Sağaltım
Ses teli felcinin tedavisini
planlamadan önce ses teli felcine neden olan sebebi ortaya bulmak gerekir. Eğer
felç solunum yolu enfeksiyonundan sonra geliştiyse yada bir sebep bulunamıyorsa
sebebin viral olma olasılığı yüksektir. Ses teli felcinin yeni yada eski olduğu
ve iyileşip iyileşmediğinin anlaşılması için laringeal elektromiyografi testi
yapılmaktadır. Tedavi elde edilen bulgulara göre planlanmaktadır. Eğer hasta
solunumda sorun yaşıyorsa hava yolu açılması için cerrahi müdahale
gerekmektedir. Bazı durumlarda, özellikle belirtiler ağır değilse, “bekle ve
gör” yöntemi tercih edilir. Ses işlev alıştırmaları, güçlendirme alıştırmaları,
rezonans ses terapisi, accent metodu, Lee Silvermann ses yöntemi terapi
programları ile ses tellerinin kapanma kalitesini arttırmak için ses terapisi
yapılır. Bazı durumlarda cerrahi müdahale ile ses tellerinin sesleme ve yutma
sırasında kapanmasını sağlayacak şekilde işlem uygulanır.
Spazmodik Disfoni
Tanım
Spazmodik disfoni (SD) “odaksal
distoninin” bir tipidir. Genel olarak, odaksal distoni özellikle konuşma gibi
istemli davranışlar sırasında vücudun izole edilmiş bir bölümündeki normal
olmayan hareketlerden oluşan bir durumdur. SD’de ses etkilenirken, öksürme,
gülme gibi vejetatif işlevler ve hatta şarkı söyleme bile normal olabilir. SD
ikiye ayrılmaktadır. En sık görülen tipi addüktör SD (AD-SD)’dir. AD-SD, ses
telleri konuşma sırasında ses telleri değişik zamanlarda aniden kasılarak sesin
aniden kesilmesine neden olmaktadır. Abdüktör SD (AB-SD)’de ise ses telleri
birleşerek kapanmayı sağlayamamaktadır ve sanki “ses yol verilmiş” gibi bir
izlenim uyandırır.
Neden
SD’ye neyin sebep olduğu
bilinmemektedir. Ancak bazı vakalarda sebebi, hiçbir bozukluğa bağlanamayan
minor düzeyde olağandışı sinir yada beyne bağlanmaktadır. Bu olağandışı durum
konuşma dışında başka bir soruna yol açmamaktadır. AD-SD için ses telleri
sinirlerinin uyarılmasına karşı bir tepki olarak oluştuğu düşünülmektedir.
Nadiren, SD yada en azından onun
gibi olan durumlar strese bağlı olarak da gelişebilir.
Sağaltım
SD için ana sağaltım yöntemi az
miktarda tek yada çift ses teline yada onlara yakın olan kaslara “botolinum
toksin” (botoks) enjeksiyonu yapılmasıdır. Bu enjeksiyonlar sayesinde, tedavi
edilen ses teli güçsüzleştirilmiş ve kasılmalarda azalmış olmaktadır.
Enjeksiyonun etkisi 3-5 ay kadar sürmektedir. Etki azalmaya başladığında
kasılmalar yeniden başlamaktadır. Sınırlı sayıda yapılan ses terapisi seansları
ile ses telinin güçlü kapanması azaltılamaya çalışılarak (AD-SD için) botoksun
etkisinin daha uzun süreli olmasına çalışılmaktadır. Güvenli ses terapisi ve
yawn-sigh terapisi, ses terapisi seanslarında kullanılan yöntemlerdir.
SD gibi durumlar stresle
ilişkilendirildiği zaman sağaltımda ses terapisi tercih edilmektedir. Böyle
durumlarda germe ve gevşeme teknikleri kullanılmaktadır.
Kas Gerilim Disfonisi
Tanım
Kas gerili disfonisi (KGD), bir
yada birkaç kasın fazla kullanılması sonucu seste yorgunluk ve rahatsızlık
hissedilmesidir. Her ne kadar KGD çoğunlukla tek başına ortaya çıksa da bazı
durumlarda organik sorunlara da eşlik ettiği görülmektedir. Ses üretimi
sırasında ses telleri özellikle arka proses bir araya gelmemektedir. Birçok
bayan için tam posterior kapanmanın olmaması sık rastlanılan bir bulgudur ve
KGD bulgusu abartılıdır. Bazı vakalarda yalancı ses tellerinin de ses üretimi
sırasında aşırı aktif olduğu gözlenmektedir.
Neden
KGD’nin nedeni laringeal kaslarda
görülen aşırı aktivitedir. Aşırı aktivite çoğunlukla organik bir nedene bağlı
değildir ve ses terapisi ile değiştirilebilmektedir.
Sağaltım
Ses terapisi KGD için tercih
edilen sağaltım yöntemidir. Değişik yaklaşımlar kullanılabilir. Laringeal
masaj, etkili olan yöntemlerden biridir.
Paradoksal Ses Teli Hareketi
Tanım
Paradoksal ses teli hareketi
(PSTH) bir ses bozukluğu değildir; ama ses bozuklukları eşlik
edebilmektedir. PSTH, ara sıra ses
telleri soluk alma ve/veya verme sırasında kapanma eğiliminde olduklarından solunum
güçlüğüne neden olmakta ve dolayısıyla alt solunum sistemine havanın rahatça
girmesi ve çıkmasına engel olmaktadır. Solunum güçlüğünden dolayı hastalar
panik olmakta ve kimi zaman hastaneye yatırılmaktadır. Çoğunlukla PSTH
sorunları davranışsaldır ve solunum alıştırmaları ile kolaylıkla tedavi
edilebilir. Bazen PSTH astımla birlikte görülebilir. PSTH çoğunlukla
yetişkinlerde görülür; ancak bebek ve çocuklarda da görüldüğü bilinmektedir.
PSTH’ın belirtileri nefes darlığı olabileceği gibi solunumun engellenmesi de
olabilir.
Neden
PSTH’ın bilinen bir nedeni
bulunmamasına rağmen, egzersizler, reflü, postnazal drenaj, öksürük ve/veya
panik gibi sebepler tetikleyebilmektedir (Swift ve ark., 1997). Astımla
birlikte görülebilir. PSTH, farmokolojik ajanlara, genel laringeal
disfonksiyona yada mesleki risklere (occupational hazzard) bağlı olabilir.
Sağaltım
Fizyolojik “tetikleyicilere”
yönelik ilaç tedavisinin yanında dil ve konuşam terapisti tarafından yürütülen
davranışsal terapi ve bazı durumlarda bunlarla birlikte kaygı için psiklojik
yada psikiyatrik destek tedavisi PSTH için etkili tedavi yöntemidir. Bu
yaklaşımla kısa zamanda sorun çözülebilmektedir.
Püberfoni
Tanım
Ergenlik döneminden sonra özellikle
organik sorunların varlığı olmaksızın ergenlik dönemine ait sesi kullanmada
ısrar etme durumudur. Yüksek perdeden sesini kullanan erkeklerde daha çok
görülmektedir. Bazen, çocuk sesi gibi sesini yüksek perdeden kullanan
bayanlarda da görülmektedir.
Neden
Püberfoninin nedenine ilişkin
sistematik bir çalışma bulunmamaktadır. Öğrenme yada psikolojik nedenler etkili
olmaktadır.
Sağaltım
Ses terapisi ile sağaltımı
mümkündür. En tipik yaklaşım püberfoniye fiziksel bir sorunun yol açmadığından
emin olma ve laringeal masajdır. Normal perdeden ses, ilk yada ikinci seansta üretilebilir.
Burada önemli olan nokta hastanın yeni yetişkin sesini kabullenmesi ve onu
kullanmasıdır.
Transgender Ses Sorunları
Tanım
Transgender ses sorunları bir
kişinin biyolojik cinsiyetinden (kadın
yada erkek) karşı cinse geçme isteği sonucu ortaya çıkmaktadır. Böyle sorunlar biyolojik
olarak erkek olan bireylerin kadın gibi görünmek istemesiyle ortaya çıkmaktadır.
Neden
Transgender ses sorunları bayan
ve erkeklerin ses üretim sistemlerinin farklı olmasından, biyolojilik
yeteneklerin uyuşmamasından ve sosyal eğilimlerden kaynaklanmaktadır. Kültürel
özellikler sesin yükselip alçalmasını ve dili cinsiyete özgü şekilde olmasını
gerektirmektedir. Bir tarafta sesin yükselip alçalması ve dil arasındaki uyuşma
sorunu diğer tarafta eğilimli olunan cinsiyet, cinsel kimlik kargaşasına yol
açmaktadır.
Sağaltım
Transgender ses sağaltımı
davranışsal, tıbbi ve cerrahi müdahaleleri gerektirmektedir. Davranışsal
yaklaşım ses ve konuşma terapisini içermekte ve sağaltım sürecinin önemli bir
bölümünü oluşturmaktadır. Tıbbi yaklaşım cinsiyet değişimini yönetebilmek için bazen
hormon tedavisini içermektedir. Sese yönelik cerrahi girişimlerin başarısı
değişkendir. Bazen seste belirgin değişiklikler gözlenirken bazen gözlenmez.
Ses terapisi cerrahi müdahalenin etkilerinin arttırmak için önemli bir
anahtardır.
Sıkça Sorulan Sorular
İstediğim Ses Tonuna Sahip Olabilir miyim?
Ses estetiği ile sesin daha ince veya kalın tona kavuşturulması mümkündür. Sesteki kuvvetsizlik ve çatallaşma da giderilebilir. Fakat sesi başka birinin sesine benzetmek bugün için mümkün değildir. Ses estetiği ile yalnızca ses tellerine müdahale edilir. Oysaki ses oluşumu için gırtlak, soluk borusu, yutak, dişler, dil gibi birçok organın ortak iş görmesi gereklidir. Bu sayılan organ ve dokularda değişiklik yapılamayacağı için sesi başka birinin sesine benzetmek mümkün olmaz.
Ses Estetiği Ameliyatı Zor Bir Ameliyat mı?
Ses estetiği ameliyatlarında kullanılan yöntemler genel olarak az risk taşıyan, iyileşme süreci rahat işlemlerdir. Seste radikal değişimler meydana getiren işlemler daha ağır olmakla birlikte bunlar çok tercih edilmez.
Site içeriği bilgilendirmeye yönelik hazırlanmıştır. Bilgiler hekim tedavisi ya da konsültasyonu yerini alamaz. Aklınıza takılanlar mı var?